Περάσαμε βίαια σε μια ανέπαφη εποχή. Πριν καλά- καλά προλάβουμε να εμπεδώσουμε την ανέπαφη πιστωτική μας, βρεθήκαμε σε άυλες σχέσεις.

Ποια ανάγνωση κάνει ένας ψυχολόγος για όσα συμβαίνουν μέσα μας αυτό το διάστημα; Ποιες δυσκολίες και ποιες δυνάμεις βλέπει να αναδύονται στην προσπάθεια των ανθρώπων να ησυχάσουν τον φόβο και να χτίσουν νέες ψυχικές ισορροπίες; Ποιες δυνάμεις και ποια υλικά που συνέλεξαν εξερευνώντας στις ερημωμένες λεωφόρους της κρίσης; Πώς ξεκινά από τον μύθο και αναζητά τις αλήθειες;

Οι μύθοι

Οι σοβαρές ασθένειες συνοδεύονται από μύθους που θέτουν σε κίνδυνο τον πληθυσμό ή στιγματίζουν κάποιες ομάδες. Κάπως έτσι «κιτρίνισε» ο ιός, στιγματίζοντας τους Ασιάτες, μοσχοβόλησε κολόνια με άρωμα λεμόνι ο τουρκικός πληθυσμός για να προφυλαχθεί, ενώ έχαναν τη ζωή τους 35 άτομα στο Ιράν πίνοντας φθηνό αλκοόλ για να απολυμανθούν.

Κάποια άτομα είναι πιο επιρρεπή στην υιοθέτηση των μύθων, πιο επιρρεπή στην εξαπάτηση. Αμερικανικές μελέτες έχουν δείξει ότι η τάση αυτή δεν σχετίζεται με τη νοημοσύνη των ανθρώπων αλλά με το κατά πόσο χρησιμοποιούν τις νοητικές τους ικανότητες ή αφήνονται στην επήρεια της επανάληψης του «μύθου» από τα ΜΜΕ ή τα κοινωνικά δίκτυα. Η επίδραση της εικόνας κάνει τη σκέψη και την κριτική μας ικανότητα να τεμπελιάζουν και μας ωθεί να αναπαράγουμε ως και 10% συχνότερα πληροφορίες που δεν πιστεύουμε καν εμείς οι ίδιοι. Όσο για την επανάληψη, παραμένει πάντα «μήτηρ πάσης μαθήσεως», γι’ αυτό χρειάζεται μεγαλύτερη εγρήγορση. Ακόμα και η σωστή μόρφωση (κάποιες φορές) δεν αναχαιτίζει τη λειτουργία αυτή.

Πρόσφατο παράδειγμα ο Μπερνάρ-Ανρί Λεβί, ένας από τους διάσημους διανοούμενους της Ευρώπης, που δήλωσε: «Και το 1958 και το 1968 η γρίπη σκότωσε εκατομμύρια, αλλά δεν σταμάτησε ο κόσμος ούτε επιβλήθηκε καραντίνα».

Ακόμη και έγκριτες επιστημονικές έρευνες μας λένε ότι το 30-50% του νεαρού πληθυσμού των δυτικών χωρών με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο πιστεύει σε ακραίες θεωρίες συνωμοσίας.

 

To στίγμα

Υπάρχουν πολλές ασθένειες κοινωνικά στιγματισμένες: οι ψυχικές διαταραχές, το AIDS, τα αφροδίσια νοσήματα ή ακόμα και οι δερματικές ασθένειες. Άτομα που πάσχουν από αυτές υπολείπονται σε φροντίδα, κοινωνική υποστήριξη και παροχές. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της ψυχικής ασθένειας. Όχι μόνον οι ασθενείς αλλά και τα νοσοκομεία, οι θεραπευτές τους και ακόμα και τα ίδια τα φάρμακα καλύπτονται από το πέπλο του στίγματος και των προκαταλήψεων και τελικά δεν επωφελούνται όσο θα μπορούσαν από τα όπλα της επιστήμης.

Και στον Covid-19 έχουμε το στίγμα γι’ αυτόν που νοσεί, για τον επαγγελματία υγείας που τον φροντίζει, γι’ αυτόν που δεν προσέχει «αρκετά» και μπορεί να μας μολύνει. Το κοινωνικό στίγμα είναι κάποιες φορές τόσο έντονο, που μιλάμε για μια δεύτερη ασθένεια. Και αυτή χρειάζεται καταπολέμηση.

Είναι η καλύτερη στιγμή στην ιστορία της ανθρωπότητας, η πρώτη φορά που όλα τα κράτη του πλανήτη βάζουν πάνω από τα πάντα την ανθρώπινη ζωή, ακόμα και κοινωνίες όπου ως χθες η ανθρώπινη ζωή φαινόταν να έχει μικρή αξία. Με έναν άλλο, νέο τρόπο ο Covid-19 μας αναγκάζει να αποδείξουμε την ύπαρξη του πολιτισμού.

Η γνώση

Η γνώση είναι το κλειδί που ανοίγει την πόρτα της πρόληψης και της θεραπείας. Με τη γνώση διαλύεται το πέπλο των μύθων, είτε αφορά τα αίτια της ασθένειας, είτε τα φάρμακα, είτε τα εμβόλια. Με τη γνώση αποδυναμώνεται το κοινωνικό στίγμα.

Στη χώρα μας είμαστε κάπως πιο τυχεροί, μια που η κρίση αυτή μας έφερε και σε κάποια επαφή με την επιστημονική γνώση, έστω και μέσα από την οθόνη του smartphone. Η επιδημιολογία, η στατιστική, η επιστημονική αμφιβολία, η υπομονή για ασφαλή συμπεράσματα, έγιναν τα όπλα μας. Οι άνθρωποι διαβάζουν και μιλούν γι’ αυτά στην καθημερινότητά τους. Θα είμαστε πολύ κερδισμένοι από την κρίση αυτή εάν κρατήσουμε, εκτός από την ξαφνική οικειότητα με τους υπολογιστές, και την εμπιστοσύνη στην επιστημονική μέθοδο και αλήθεια.

 

Ο φόβος

Στη θεωρία της ψυχοθεραπείας αναφέρονται τρεις πηγές που προκαλούν τον φόβο στον πολιτισμένο άνθρωπο και τον κάνουν να δυσφορεί: το εξωτερικό περιβάλλον, το σώμα και η φθορά του και οι σχέσεις. Τα δύο πρώτα απειλούν άμεσα τη ζωή, οι σχέσεις όμως απασχολούν τον άνθρωπο πολύ περισσότερο. Πραγματικά, στην κλινική πρακτική βλέπουμε ότι οι ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες είναι γεμάτες θέματα σχέσεων.

 

Όμως την περίοδο αυτή υπάρχει μια μεγάλη ανατροπή. Είναι το εξωτερικό περιβάλλον που έρχεται απειλητικό, ο φόβος της μόλυνσης που έρχεται απέξω, από μέρη μακρινά που δεν γνωρίζαμε μέχρι τώρα ούτε την ύπαρξή τους. Σε μια συνομιλία στη γνωστή τηλεφωνική γραμμή στήριξης για τον κορωνοϊό, μια ηλικιωμένη γυναίκα μιλά για τον φόβο της για την πανδημία. «Τέτοιο φόβο, μόνο στον πόλεμο κορίτσι μου».

Όταν συμβαίνει κάτι διαφορετικό, οι άνθρωποι έχουν πάντα την τάση να αναζητούν αντιστοιχίες και να κάνουν παραλληλισμούς με προηγούμενες εμπειρίες. Υπάρχει κάποια ομοιότητα με τον πόλεμο, γιατί και εκεί υπήρχε ένα συλλογικό άγχος που τους αφορούσε όλους. Μόνο που τώρα είναι κάπως διαφορετικό: ο εχθρός κρύβεται μέσα στον δικό σου άνθρωπο, στον γείτονα, στον φίλο, σε αυτόν που περπατάει δίπλα σου στον δρόμο, στον ξένο. «Τώρα φοβάμαι γιατί δεν ξέρω πώς θα επηρεάσει τις σχέσεις μου όλο αυτό». Αν ο φόβος αυτός προλάβει να εγκατασταθεί πίσω από τις κλειστές πόρτες της καραντίνας, μιας καραντίνας που ενδέχεται να ανοιγοκλείνει, πόσο γρήγορα θα τολμήσουμε να επανέλθουμε ξανά στην ασφάλεια μιας αγκαλιάς;

Η ηθική

Υπάρχει ένας αόρατος εχθρός στον αέρα ανάμεσά μας, αλλά δεν ευθύνεται κανείς. Δεν υπάρχει ηθικό ζήτημα. Είναι η καλύτερη στιγμή στην ιστορία της ανθρωπότητας, η πρώτη φορά που όλα τα κράτη του πλανήτη βάζουν πάνω από τα πάντα την ανθρώπινη ζωή, ακόμα και κοινωνίες όπου ως χθες η ανθρώπινη ζωή φαινόταν να έχει μικρή αξία. Με έναν άλλο, νέο τρόπο ο Covid-19 μας αναγκάζει να αποδείξουμε την ύπαρξη του πολιτισμού.

 

Οι διακρίσεις

Παρότι ο ιός δεν κάνει διακρίσεις, εντούτοις οξύνει τις υφιστάμενες κοινωνικές διακρίσεις. Δεν υποφέρουν όλοι το ίδιο σε αυτή την κρίση. Οικονομικά αδύναμοι, ψυχικά ασθενείς, άτομα με χρόνιες σωματικές ασθένειες, εθνικές μειονότητες, είναι περισσότερο ευάλωτοι και στον ιό αλλά και στο άγχος, τον πανικό και την κατάθλιψη. Κάποιες από αυτές τις διακρίσεις μπορούν να οφείλονται στη συμπεριφορά και στις συνήθειες των ατόμων: στο πώς τρεφόμαστε, στο κατά πόσο έχουμε φροντίσει το σώμα μας, στο lifestyle μας. Ακόμα και η ψυχική μας συγκρότηση επηρεάζει την ευαλωτότητά μας στον ιό.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με τις έρευνες, στην Κίνα οι άνδρες κινδυνεύουν περισσότερο από τον Covid-19, αφού το 50% των ανδρών είναι καπνιστές, σε αντίθεση με τις γυναίκες, που μόνο το 5% καπνίζει.

 

Η ανάγκη

Μια γυναίκα πολύ ευγενικά προσφέρεται να μεταφέρει καθημερινά μια μερίδα από το φαγητό της, καλλιτέχνες διαθέτουν τον τηλεφωνικό τους χρόνο σε μοναχικούς ανθρώπους, συνάδελφοι τη γνώση τους για να συνδράμουν το κοινό. Οι άνθρωποι γίνονται αλληλέγγυοι με τόσους διαφορετικούς τρόπους. Κάνουν θυσίες, φροντίζουν για τον διπλανό, κάνουν πράγματα που μέχρι χθες δεν χρειάζονταν, αλλά τώρα είναι ανάγκη. Η ανάγκη της στιγμής, η ανάγκη του άλλου και η ανάγκη η δική μας να ενσυναισθανθούμε και να αποκτήσουμε ξανά το αίσθημα της ασφάλειας. Η εθελοντική προσφορά αυξάνει την προσαρμοστικότητά μας στις δυσκολίες, την ψυχική μας ανθεκτικότητα.

 

Το συναίσθημα του αβοήθητου

Η οικονομική κρίση κλόνισε τις αξίες μας, ακύρωσε το brand name μας. Απείλησε να μετατρέψει το ευ ζην μας σε επιβίωση. Αυτήν τη φορά δεν έχουμε ευθύνη ούτε ενοχές. Όλοι κινδυνεύουν, σε παγκόσμιο επίπεδο, ανεξαρτήτως κουλτούρας και εξουσίας. Το τατουάζ του Covid-19 στις ψυχές μας είναι πολύχρωμο. Στα άκρα του κρέμεται η αβεβαιότητα, το άγχος, ο φόβος θανάτου. Αλλά και η βεβαιότητα ότι η ζωή συνεχίζεται, με τα λόγια του ποιητή που μας διαβεβαιώνει ότι «σε πείσμα του χειμώνα, το καλοκαίρι θα έρθει».

 

Η λύση του προβλήματος

Γνωρίζουμε πολύ καλά από την κλινική εμπειρία και την ψυχοθεραπεία τη σημασία τού να μην παραιτείται κανείς, να μην υποκύπτει στο πρόβλημα. Ακόμα και όταν πρόκειται για ένα πρόβλημα μικρό, είναι καθοριστικό να μην το κουβαλά κανείς ατέρμονα. Θυμηθείτε πώς και πόσο ένα μπιζέλι δυσκόλεψε τη ζωή της Πριγκίπισσας, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για προβλήματα που ξεπερνούν το άτομο. Έτσι κάπως ο Covid-19 μας βύθισε στο σκοτάδι του.

Όμως υπάρχει και η φωτεινή πλευρά. Όταν αποφασίζω να αντιμετωπίσω το πρόβλημα, να το λύσω, να το συρρικνώσω/μικρύνω, να επιλέξω και να εφαρμόσω την καλύτερη εφικτή λύση, τότε αισθάνομαι ότι ανακτώ τον έλεγχο της κατάστασης. Δείτε το παράδειγμα του «Μένω Σπίτι» και της ατομικής ευθύνης. Είναι ξαφνικά στο χέρι μας να σταματήσουμε τον ιό! Ένας από τους λόγους που αδιαπραγμάτευτα εφαρμόζουμε το μήνυμα «Μένουμε Σπίτι» είναι το ότι μας παρέχει ασφάλεια και μας δημιουργεί αισιοδοξία για την έκβαση. Το ίδιο ισχύει για τα γάντια, τις μάσκες, τα αντισηπτικά, ακόμα και για την κοινωνική απόσταση. Όλα αυτά μας βοηθούν να αισθανόμαστε ισχυροί, αφού μπορούμε όντως να κάνουμε κάτι για να λύσουμε το πρόβλημα.

 

Oι άνθρωποι γενικά προσαρμόζονται καλά με την πάροδο του χρόνου σε καταστάσεις που αλλάζουν τη ζωή και σε αγχωτικές καταστάσεις ‒ εν μέρει χάρη στην ανθεκτικότητα.

Ο έλεγχος

Όταν ζεις σε ένα κοινωνικά σταθερό περιβάλλον, σε μια χώρα που ευημερεί, έχεις την πεποίθηση ότι έχεις τον έλεγχο πολλών πραγμάτων στη ζωή σου. Είσαι εφησυχασμένος και νιώθεις ότι μπροστά σου εκτυλίσσεται στέρεα το μέλλον. Σε αυτή την περίπτωση μια απειλή σαν τον ιό προκαλεί βαθιά αναστάτωση. Μελέτες σε χώρες του τρίτου κόσμου, όπου η αβεβαιότητα είναι κανόνας και η ζωή απρόβλεπτη, δείχνουν ότι η προσαρμοστικότητα των κατοίκων σε αυτή την αναστάτωση είναι πολύ μεγαλύτερη.

Αν και η Ελλάδα δεν συμπεριλαμβάνεται σε αυτές, έδειξε μια πραγματικά θαυμαστή προσαρμοστικότητα, κατά πολύ μεγαλύτερη αυτής των υπολοίπων χωρών της Ε.Ε. Μια εξήγηση είναι ότι με την οικονομική κρίση ζήσαμε την ανατροπή της ζωής μας, μάθαμε από αυτή και αναπτύξαμε μια συλλογική ψυχική ανθεκτικότητα. Σαν να εσωτερικεύσαμε τη γνώση ότι μια καταστροφή μπορεί να έρθει σαν κεραυνός εν αιθρία και να μάθαμε κάποιους τρόπους να προστατευόμαστε.

 

Η αλλαγή

Κάθε αλλαγή επηρεάζει τους ανθρώπους με διαφορετικό τρόπο, αλλά όλους τους επηρεάζει αυτή η πλημμύρα από σκέψεις, ισχυρά συναισθήματα και αβεβαιότητα.

Ωστόσο, οι άνθρωποι γενικά προσαρμόζονται καλά με την πάροδο του χρόνου σε καταστάσεις που αλλάζουν τη ζωή και σε αγχωτικές καταστάσεις ‒ εν μέρει χάρη στην ανθεκτικότητα.

 

Η ψυχική ανθεκτικότητα

Ξεκινάμε να περπατάμε στη ζωή, βαδίζοντας σε αχαρτογράφητα μονοπάτια. Κάποια στιγμή πεζοπορούμε σε ένα βουνό και η πορεία μας γεμίζει γνώση και ευχαρίστηση. Θα βρεθούμε όμως και σε πλαγιές απότομες, με σαθρό έδαφος, με σάρες, με τον ήλιο να χαμηλώνει. Όση κούραση και αν αισθανθούμε, όσο και αν δειλιάσουμε ή φοβηθούμε, δεν μπορούμε παρά να προχωρήσουμε. Με τις δικές μας δυνάμεις, με τη βοήθεια της ομάδας, με μια πυξίδα, με τις γνώσεις μας για τα άστρα από τις προσκοπικές μας εμπειρίες, με περισσότερη ή λιγότερη βοήθεια. Η ζωή ολόκληρη μας σπρώχνει παρακάτω και θα περάσουμε σώοι το βουνό, ενώ ταυτόχρονα γινόμαστε καλύτεροι ορειβάτες. Η ζωή μάς σπρώχνει προς τη διαχείριση των τραυμάτων και την αύξηση της ψυχικής ανθεκτικότητας που διαθέτουμε όλοι. Όσοι δεν εφαρμόζουν τα μέτρα προφύλαξης, έχουν δυσκολία να προσαρμοστούν στις αλλαγές.

 

Ο κίνδυνος

Η αύξηση της κατάθλιψης είναι αναμενόμενη. Έρευνα αυτής της άνοιξης σε 200 πόλεις της Κίνας αναφέρει ότι 1 στους 2 έχει επιδείνωση της ψυχολογικής του κατάστασης, σχεδόν 1 στους 2 σημαντικό άγχος και 1 στους 6 εμφάνισε μέτρια ή σοβαρή κατάθλιψη.

Μελέτες προηγούμενων επιδημιών αποτυπώνουν το μεγάλο ψυχικό βάρος και για τους επαγγελματίες υγείας. Ξέρουμε ότι σχεδόν το 10% παρουσίαζε έντονα συμπτώματα κατάθλιψης ακόμα και τρία χρόνια μετά, καθώς και ότι υπήρχε μακροπρόθεσμα αυξημένη χρήση αλκοόλ και αυτοσυνταγογραφούμενων ψυχιατρικών φαρμάκων. Για κάποιους το στρες οδήγησε σε επαγγελματική εξουθένωση και σε αποφυγή προσέλευσης στη δουλειά.

Η ευκαιρία

Να δούμε μέσα μας. Αυτή η απομόνωση μπορεί να γίνει μια ευκαιρία να κοιτάξει κανείς μέσα του. Να σταματήσει την προσπάθεια που βλέπουμε ακόμα πιο έντονα σε άτομα με κάποια ψυχοπαθολογία να τακτοποιήσουν τον εξωτερικό κόσμο, να ελέγξουν αυτά που συμβαίνουν γύρω τους. Και να λύσει κάποιους κόμπους από το εσωτερικό του κουβάρι, μόνος ή με τη βοήθεια ειδικών.

 

Η εγγύτητα

«Καθένας χωριστά ονειρεύεται και δεν ακούει τον βραχνά των άλλων» γράφει ο Σεφέρης. Περάσαμε βίαια σε μια ανέπαφη εποχή. Πριν καλά- καλά προλάβουμε να εμπεδώσουμε την ανέπαφη πιστωτική μας, βρεθήκαμε σε άυλες σχέσεις. Τώρα είναι η στιγμή να επαναπροσδιορίσουμε αλλά και να διαφυλάξουμε την ουσιαστική εγγύτητα στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, όσο καιρό και αν χρειαστεί να το κάνουμε. Και αν αυτό σημαίνει να τηρούμε τις φυσικές αποστάσεις ανάμεσά μας, αυτό θα κάνουμε.

 

Ο χρόνος

Από το παρελθόν θα επιλέξω το Ρac-Μan, ένα από τα πρώτα ηλεκτρονικά παιχνίδια με ευρύ κοινό. Όχι επειδή μας ξαναφέρνει νοσταλγικά στα μεσημέρια των καλοκαιριών μας αλλά επειδή σου ζητά να κάνεις ό,τι κάνουμε τώρα: να βγεις στον άδειο δρόμο, να αποφύγεις γοργά όποιον σε πλησιάζει, να κερδίσεις το φρουτάκι όταν επιτύχεις την κοινωνική απόσταση. Για το μέλλον αναρωτιέμαι ‒ όταν με ρωτούν τα σχέδιά μου για το καλοκαίρι είναι σαν να μου ζητούν να τετραγωνίσω τον κύκλο. Έχετε παρατηρήσει ότι αυτή την περίοδο δεν ονειρευόμαστε πραγματικά το αύριο; Μοιάζει αδύνατον, σαν να ζούμε μόνο στο ΤΩΡΑ.

 

Μια μελέτη του Columbia University γύρω από τη συμπεριφορά του πληθυσμού σε καταστάσεις φόβου, απομόνωσης ή κινδύνου για τη ζωή έδειξε ότι οι άνθρωποι έχουν την τάση να εναλλάσσουν τις ψυχικές τους φάσεις. Ζουν ανάμεσα σε περιόδους γεμάτες στρες και περιόδους που παύει να ηχεί ο κώδωνας του κινδύνου, ξεχνούν τα πάντα και περνούν πολύ ωραία, σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Η μελέτη αυτή για την Καμπούλ μού θυμίζει τη συμπεριφορά των μικρών παιδιών στο πένθος. Πόσο αναστατώνονται, πόσο κλαίνε και υποφέρουν και πώς ξαφνικά σταματούν τον θρήνο και αφοσιώνονται χαρούμενα στο παιχνίδι τους. Σαν ο ψυχισμός μας να μας προστατεύει, να μας αναγκάζει να ξεκουραζόμαστε για να αντέξουμε το τραύμα.

 

Η επιστροφή στην κανονικότητα

Θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα όταν η πραγματικότητα θα πάψει να μοιάζει με ταινία του σινεμά. Πληθαίνουν οι φωνές που μιλούν για επιστροφή σε μια καινούργια, διαφορετική κανονικότητα, όπου η κοινωνική απόσταση θα παραμείνει στις ζωές μας. Η αβεβαιότητα είναι τραυματική. Η αβεβαιότητα όμως είναι ταυτόχρονα και ο μηχανισμός που κινητοποιεί την προσαρμοστικότητά μας σε κρίσεις. Ο Covid-19 είναι ανθεκτικός. Και εμείς όμως είμαστε ψυχικά ανθεκτικοί και μπορούμε να αυξήσουμε την ανθεκτικότητά μας, τους μηχανισμούς προσαρμογής μας, στις επόμενες συνθήκες ακόμα περισσότερο. Ιδού η πρόκληση. Γιατί, όπως λέει και ο Γούντι Άλεν, χρησιμοποιώντας τον ωραιότερο μηχανισμό προσαρμογής, το χιούμορ, «τίποτα δεν μπορεί να σου φτιάξει τη μέρα όσο μια μικρή, μετατραυματκή διαταραχή».

πηγή: lifo.gr